ଦେଶର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନାଗରିକ ସମ୍ମାନ ହେଉଛି ‘ଭାରତ ରତ୍ନ’ । ପୂର୍ବତନ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ପରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ତାଙ୍କୁ ଭାରତ ରତ୍ନ ଦେବାକୁ ଦାବି କରୁଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଆପଣ ଜାଣନ୍ତି କି ଭାରତ ରତ୍ନ ପ୍ରଥମେ କେବେ ଦେଶରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହାକୁ ପ୍ରଥମେ କାହାକୁ ଦିଆଯାଇଥିଲା? ଆଜି ଆମେ ଆପଣଙ୍କୁ ଭାରତ ରତ୍ନ ବିଷୟରେ କହିବୁ ।
କିଏ ଆରମ୍ଭ କଲା ଭାରତ ରତ୍ନ?
ପ୍ରଥମ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଡକ୍ଟର ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଭାରତ ରତ୍ନ ଦେବାର ପ୍ରଥା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତର ଯେକୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସାଧାରଣ ସେବା ପାଇଁ ଏହି ପୁରସ୍କାର ଦିଆଯାଏ । ବାସ୍ତବରେ ୧୯୫୪ ମସିହାରେ ଏହି ସମ୍ମାନ କେବଳ ଜୀବନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଦିଆଯାଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ପରେ ଭାରତ ରତ୍ନ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।
କେବଳ ଏତିକି ନୁହେଁ ଏହା ଦେଶର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ ତେଣୁ ଏହି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ନାମର ସରକାରୀ ଘୋଷଣା ଗେଜେଟ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆରେ ବିଜ୍ଞପ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରି କରାଯାଇଥାଏ । ଗୋଟିଏ ବର୍ଷରେ କେବଳ ତିନି ଜଣଙ୍କୁ ଭାରତ ରତ୍ନ ଦିଆଯାଇପାରିବ ।
କିଏ ପାଇଥିଲେ ପ୍ରଥମ ଭାରତ ରତ୍ନ?
ପ୍ରଥମ ଭାରତ ରତ୍ନ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ରାଜ୍ୟପାଳ ଜେନେରାଲ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ରାଜାଗୋପାଲାଚରୀ, ପୂର୍ବତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଡ଼ ସର୍ଭପଲୀ ରାଧାକ୍ରିଷ୍ଣନ୍ ଏବଂ ମହାନ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଡକ୍ଟର ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଭେଙ୍କଟରମଣଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଭାରତ ରତ୍ନ ପୁରସ୍କାର ପାଇଁ ନାମଗୁଡିକ ଦେଶର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସୁପାରିଶ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ପରେ ଏହି ନାମଗୁଡିକ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଯାଏ ।
ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥିର ହୋଇଛି ଯେ ତାଙ୍କ ଅବଦାନ ପାଇଁ କେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଭାରତ ରତ୍ନ ଦିଆଯିବ । ଏହା ପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏହି ସମ୍ମାନ ଦିଆଯାଏ । ଏଥିରେ ଏକ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ଏବଂ ପଦକ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ଏହି ପୁରସ୍କାର କୌଣସି ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନ ବହନ କରେ ନାହିଁ ।
ଭାରତ ରତ୍ନ ପଦକ ଡିଜାଇନଭାରତ ରତ୍ନ ପଦକ ଏକ ପିପଲ ପତ୍ର ପରି ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ଶୁଦ୍ଧ ତମ୍ବାରେ ନିର୍ମିତ ଏବଂ ଏହାର ଲମ୍ବ ୫.୮ ସେମି, ଚୌଡା ୪. ୭ ସେମି ଏବଂ ମୋଟେଇ ୩. ୧ ମିମି । ଏହି ପଦକରେ ପ୍ଲାଟିନମରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅଛି, ଏହାର ଧାର ମଧ୍ୟ ପ୍ଲାଟିନମରେ ତିଆରି । ରତ୍ନର ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ହିନ୍ଦୀରେ ରୂପାରେ ଭାରତ ରତ୍ନ ଲେଖାଯାଇଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ ପଛ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଥିବା ଅଶୋକ ସ୍ତମ୍ଭ ତଳେ ହିନ୍ଦୀରେ ଲେଖାଯାଇଛି । ସୂଚନା ଓ ପ୍ରସାରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତ ରତ୍ନ କୋଲକାତା ମେଣ୍ଟ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଛି ।
