ପ୍ରଶାସନ, ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ ଏବଂ ପ୍ରଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଆହ୍ୱାନର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ‘ଲାଭଜନକ ପଦବୀ’ ବା ଅଫିସ୍ ଅଫ୍ ପ୍ରଫିଟ୍ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଆଇନରେ ସଂଶୋଧନ କରିବାକୁ ବିଚାର କରିପାରନ୍ତି । ଲାଭଜନକ ପଦବୀ ଅବଧାରଣା ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧିମାନଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥର ସଂଘର୍ଷକୁ ରୋକିବାରେ ନିହିତ ଅଛି, ଯାହାଦ୍ୱାରା କୌଣସି ଜନପ୍ରତିନିଧି ଦୁଇଟି ପଦବୀରେ ରହିପାରିବେ ନାହିଁ ଏବଂ ଉଭୟର ଲାଭ ପାଇପାରିବେ ନାହିଁ । ଆଇନରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ କୌଣସି ସାଂସଦ କିମ୍ବା ବିଧାୟକ ବିଧାନସଭା ଭୂମିକାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ସମୟରେ ଆର୍ଥିକ ଲାଭ କିମ୍ବା କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ପ୍ରଭାବର ପଦବୀରେ ରହିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
୬୫ ବର୍ଷ ତଳେ ଏହି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ଲାଭଜନକ ପଦବୀରେ ଥିବା ସାଂସଦମାନଙ୍କୁ ଅଯୋଗ୍ୟ ଘୋଷଣା କରୁଥିବା ପୁରୁଣା ଆଇନକୁ ସରକାର ଏବେ ଉଚ୍ଛେଦ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିବା ଜଣାପଡ଼ିଛି ।
ଷୋଡ଼ଶ ଲୋକସଭା କାଳରେ କଲରାଜ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଲାଭଜନକ ପଦବୀ ସମ୍ପର୍କିତ ଗଠିତ ଯୁଗ୍ମ କମିଟି(ଜେସିଓପି) ଦେଇଥିବା ସୁପାରିସ ଆଧାରରେ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରାଳୟର ବିଧାନ ବିଭାଗ ‘ସାଂସଦ (ଅଯୋଗ୍ୟତା ନିବାରଣ) ବିଲ୍, ୨୦୨୪’ର ଡ୍ରାଫ୍ଟକୁ ପ୍ରସାରିତ କରିଛି । ପ୍ରସ୍ତାବିତ ବିଲର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନର ସଂସଦ (ଅଯୋଗ୍ୟତା ନିବାରଣ) ଆଇନ, ୧୯୫୯ର ଧାରା ୩କୁ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ କରିବା ଏବଂ ଅନୁସୂଚୀରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ପଦବୀର ନକାରାତ୍ମକ ତାଲିକାକୁ ହଟାଇବା ।
ମୋଟାମୋଟି ଭାବେ କହିବାକୁ ଗଲେ, ଲାଭଜନକ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସରକାର କ‘ଣ କରିଛନ୍ତି?
ସଂସଦ (ଅଯୋଗ୍ୟତା ନିବାରଣ) ବିଲ୍, ୨୦୨୪ର ଡ୍ରାଫ୍ଟ ଆଇନ ଉପରେ ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରାଳୟ ମତାମତ ଆହ୍ୱାନ କରିଛି । ଏହି ବିଲରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦିଆଯାଇଛି ଯେ ଲାଭର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପଦବୀର ଧାରକମାନଙ୍କୁ ସଂସଦ ସଦସ୍ୟ (ସାଂସଦ) ହେବା କିମ୍ବା ହେବାରୁ ଅଯୋଗ୍ୟ ଘୋଷଣା କରିବାରୁ ମୁକ୍ତ କରାଯିବ । ଏହି ବିଲରେ ଲାଭଜନକ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ (ଜେସିଓପି) ସମ୍ପର୍କିତ ଯୁଗ୍ମ କମିଟିଦ୍ୱାରା କରାଯାଇଥିବା କେତେକ ସୁପାରିସକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି।
ସାଂସଦଙ୍କ ସପକ୍ଷରେ କମିଟି କ‘ଣ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛି ?
ସ୍ୱଚ୍ଛ ଭାରତ ମିଶନ, ସ୍ମାର୍ଟ ସିଟି ମିଶନ ଏବଂ ଦୀନ ଦୟାଲ ଉପାଧ୍ୟାୟ-ଗ୍ରାମୀଣ କୌଶଳ ଯୋଜନା ଭଳି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରମୁଖ ଯୋଜନା ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିବା ସାଂସଦମାନଙ୍କୁ ଅଯୋଗ୍ୟ ଘୋଷଣାରୁ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ କମିଟି ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛି । ମନ୍ତ୍ରାଳୟ କହିଛି ଯେ ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା କିଛି ଲାଭଜନକ ପଦବୀର ଧାରକଙ୍କୁ ସାଂସଦ ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହେବା ପାଇଁ ଅଯୋଗ୍ୟ ଘୋଷଣା ନକରିବା ପାଇଁ ୧୯୫୯ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା ।
ଏହି ଡ୍ରାଫ୍ଟ ବିଲରେ କେତେକ ମାମଲାରେ ଅଯୋଗ୍ୟତା ଅସ୍ଥାୟୀଭାବେ ସ୍ଥଗିତ ରଖିବା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନର ଧାରା ୪କୁ ବାଦ୍ ଦେବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦିଆଯାଇଛି । ବରଂ ବିଜ୍ଞପ୍ତି ଜାରି କରି କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀରେ ସଂଶୋଧନ କରିବାକୁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି ।
ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲାଭଜନତ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଆଇନର ଅବଧାରଣା କ‘ଣ ରହିଛି ?
ଯଦି ବିଧାୟକ ଓ ସାଂସଦମାନେ ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନରେ ‘ଲାଭର ପଦ’ ରଖନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନେ ସରକାରୀ ପ୍ରଭାବ ପ୍ରତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହୋଇପାରନ୍ତି । ସେମାନେ ନିରପେକ୍ଷ ଭାବରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦାୟିତ୍ୱ ନିର୍ବାହ କରିପାରିବୁ ନାହିଁ । ତେଣୁ ନିର୍ବାଚିତ ସଦସ୍ୟଙ୍କ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଓ ସ୍ୱାର୍ଥର ସଂଘର୍ଷ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ।
ଯଦିଓ ଆଇନରେ ଲାଭର ପଦ କ’ଣ ତାହା ସ୍ପଷ୍ଟଭାବେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ ଅଦାଲତର ରାୟରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସହିତ ଏହାର ସଂଜ୍ଞା ବିକଶିତ ହୋଇଛି । ଲାଭର ପଦକୁ ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତି ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି ଯାହା କ୍ଷମତାସୀନଙ୍କୁ କିଛି ଆର୍ଥିକ ଲାଭ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟପ୍ରକାରର ଲାଭ ଦେଇଥାଏ ।
ଲାଭଜନକ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଉପରେ ସରକାର କ‘ଣ କହୁଛନ୍ତି ?
‘ଲାଭଜନତ ପଦ’ର ସଂଜ୍ଞାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରେ ଅସଙ୍ଗତ ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି, ଯାହା ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ତେଣୁ ଏଥିରେ ଆବଶ୍ୟକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ଅନାବଶ୍ୟକ ମକଦ୍ଦମା ବନ୍ଦ ହେବ।
ସରକାର କାହିଁକି ଏପରି କରୁଛନ୍ତି ?
ବିଧାୟକ ଓ ସାଂସଦମାନେ ପ୍ରାୟତଃ କମିଟି, ବୋର୍ଡ କିମ୍ବା କମିଶନରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସମେତ ଦ୍ୱିତୀୟ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାନ୍ତି। ‘ଲାଭଜନକ ପଦ’ର କଠୋର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଏହି ଭୂମିକାଗୁଡ଼ିକରେ ସେମାନଙ୍କ ଅଂଶଗ୍ରହଣରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ, ଶାସନକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିପାରେ । ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନରେ ସଂଶୋଧନ ବିଧାୟକମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଆଇନଗତ ସ୍ୱାଧୀନତା ସହ ବୁଝାମଣା ନ କରି କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଯୋଗଦାନ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇପାରେ। ‘ଲାଭଜନକ ପଦବୀ’ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ଅଯୋଗ୍ୟ ଘୋଷଣା ହେବାର ଭୟ ବିଧାୟକମାନଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶଦାତା କିମ୍ବା ପ୍ରଶାସନିକ ପଦବୀରେ ନିୟୋଜିତ ହେବାକୁ ବାରଣ କରେ ।
ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଶାସନ ଢାଞ୍ଚା ସହ ଖାପ ଖୁଆଇବା ପାଇଁ ଅନେକ ଦେଶ ସେମାନଙ୍କର ଆଇନ ବିକଶିତ କରିଛନ୍ତି । ଆଇନଗୁଡ଼ିକ ସମସାମୟିକ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ରହିବାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ପାଇଁ ଭାରତ ଅନୁରୂପ ସଂସ୍କାର ଉପରେ ବିଚାର କରିପାରେ ।
ସରକାରଙ୍କ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପଦକ୍ଷେପ କ‘ଣ ହୋଇପାରେ ?
ସମ୍ପୃକ୍ତ ମନ୍ତ୍ରାଳୟ (ଯେପରିକି ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରାଳୟ) ଏହାର ‘ଲାଭଜନତ ପଦବୀ’ର ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବ । ସଂଶୋଧନ କିମ୍ବା ନୂତନ ଆଇନର ଡ୍ରାଫ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆଇନ ବିଶେଷଜ୍ଞ, ସମ୍ବିଧାନ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଅଂଶୀଦାରଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ନିଆଯିବ । ପ୍ରସ୍ତୁତ ଡ୍ରାଫ୍ଟକୁ କେନ୍ଦ୍ର କ୍ୟାବିନେଟରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯିବ । ଅନୁମୋଦନ ମିଳିଲେ ଏହି ଡ୍ରାଫ୍ଟ ବିଲ୍ ସଂସଦରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯିବ । ପ୍ରଥମେ ଲୋକସଭା ଓ ପରେ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଏହି ବିଲ୍ ଆଗତ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି ଏହି ବିଲ୍ ଉଭୟ ଗୃହରେ ସାଧାରଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାରେ ପାରିତ ହୁଏ, ତେବେ ଏହାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଦସ୍ତଖତ ପାଇଁ ପଠାଯିବ । ଏହା ହେବା ପରେ ଏହା ଆଇନରେ ପରିଣତ ହେବ ।
ଲାଭଜନକ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଆଇନରେ କେଉଁ ଧାରାରେ ସଂଶୋଧନ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଛି ?
ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା (ଯେପରିକି ଧାରା ୧୦୨ ଏବଂ ୧୯୧) ଯେଉଁଥିରେ ‘ଲାଭଜନକ ପଦବୀ’ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଆଇନରେ ସଂଶୋଧନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ, ଯାହା ସରକାର ମଧ୍ୟ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି । ଏହାକୁ କେନ୍ଦ୍ର ତଥା ଅଧାରୁ ଅଧିକ ରାଜ୍ୟର ବିଧାନସଭାରେ ପାରିତ କରି ସେମାନଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ମଧ୍ୟ ନେବାକୁ ପଡ଼ିବ। ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ଗୋଷ୍ଠୀ ଏହି ସଂଶୋଧନକୁ ସମ୍ବିଧାନ ବିରୋଧୀ ବୋଲି ବିବେଚନା କରନ୍ତି ତେବେ ଏହାକୁ ଅଦାଲତରେ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରାଯାଇପାରିବ ।