ନେପାଳରେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ପରେ ଏକ ପୁରୁଣା ପ୍ରଶ୍ନ ପୁଣି ଥରେ ଉଠିଛି: ଭାରତର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁ କ’ଣ ନେପାଳର ଭାରତ ସହିତ ବିଲୟ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖାନ କରିଥିଲେ? ସୋସିଆଲ ମିଡିଆରେ ଏଭଳି ଦାବି କରାଯାଉଛି ଯେ, ଯଦି ନେପାଳ ଭାରତର ଅଂଶ ହୋଇଥାନ୍ତା, ତେବେ ଏହା ଅଧିକ ସ୍ଥିର ଓ ସମୃଦ୍ଧ ହୋଇପାରିଥାନ୍ତା। କିନ୍ତୁ ଏହି ଦାବିରେ କେତେ ସତ୍ୟତା ରହିଛି? ଆସନ୍ତୁ ଏହାର ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଓ ପ୍ରମାଣ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବା।
ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି
୧୯୫୦ ଦଶକରେ ନେପାଳରେ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ଚରମରେ ଥିଲା। ରାଣା ଶାସନରେ ନେପାଳର ରାଜତନ୍ତ୍ର କ୍ଷମତାହୀନ ଥିଲା । ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନ ବୀର ବିକ୍ରମ ଶାହ,ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ରାଣା ପ୍ରଧାମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । ଯଦିଓ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ତାଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ନଥିଲା ତଥାପି ୧୯୫୦ ରେ, ନେପାଳୀ କଂଗ୍ରେସର ସମର୍ଥନ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଥିଲା । କାରଣ,ସେସମୟରେ ରାଣା ଶାସନକୁ ରାଜା ଶାସନ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଅତ୍ୟାଚାରୀ ବୋଲି ମନେ କରୁଥିଲା । ନେପାଳୀ କଂଗ୍ରେସ ସହାୟତାରେ ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନ ରାଣା ଶାସନକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରିଥିଲେ। ୧୯୫୧ ରେ ସେ ନେପାଳ ଫେରିଥିଲେ ଏବଂ ଏକ ଅନ୍ତରୀଣ ସଂବିଧାନ ଅଧୀନରେ ସୀମିତ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ଭାରତ ନେପାଳରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା।
୧୯୫୦ ରେ ଭାରତ ଓ ନେପାଳ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ଓ ମୈତ୍ରୀ ସନ୍ଧି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରଣନୀତିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥିଲା। ଏହି ସନ୍ଧି ଭାରତର ପ୍ରତିନିଧି ଚନ୍ଦ୍ରେଶ୍ୱର ପ୍ରସାଦ ନାରାୟଣ ସିଂହ ଓ ନେପାଳର ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋହନ ଶମଶେର ଜଙ୍ଗ ବାହାଦୁର ରାଣାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗୀ ସମ୍ପର୍କର ଆଧାର ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲା।
ନେହେରୁଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅଭିଯୋଗ
କୁହାଯାଏ ଯେ, ନେପାଳର ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନ ନେହେରୁଙ୍କୁ ନେପାଳକୁ ଭାରତର ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ନେହେରୁ ଏହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖାନ କରିଥିଲେ। ପୂର୍ବତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରଣବ ମୁଖାର୍ଜୀ ତାଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ଦ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସିଆଲ ଇୟର୍ସରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ ନେହେରୁ, ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନଙ୍କ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ନାକଚ କରିଥିଲେ, କାରଣ ସେ ନେପାଳକୁ ଏକ ସ୍ୱାଧୀନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବେ ରହିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ। ମୁଖାର୍ଜୀ ଆହୁରି ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଯଦି ନେହେରୁଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଥାଇଥାନ୍ତେ, ସେ ହୁଏତ ଏହି ସୁଯୋଗର ଲାଭ ଉଠାଇଥାନ୍ତେ, ଯେପରି ସେ ସିକ୍କିମ ମାମଲାରେ କରିଥିଲେ।
କିନ୍ତୁ ଏହି ଦାବିରେ ସତ୍ୟତା କେତେ ଅଛି? ଅନେକ ରିପୋର୍ଟ ଓ ଐତିହାସିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଅନୁଯାୟୀ, ଏହି ଅଭିଯୋଗ ଅଧିକାଂଶ ଗୁଜବ ଉପରେ ଆଧାରିତ। ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟରେ ଏପରି କୌଣସି ଦସ୍ତାବିଜ ନାହିଁ ଯାହା ପ୍ରମାଣ କରେ ଯେ ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନ ଏକ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ବିଲୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ। ନେପାଳର ପୂର୍ବତନ ରାଜଦୂତ ଲୋକରାଜ ବରାଲଙ୍କ ମତରେ, ଏହା କେବଳ ଏକ ଗୁଜବ ଥିଲା। ସେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ରାଣାମାନେ ନେପାଳର ବିଲୟ ଚାହୁଁ ନଥିଲେ, ଏବଂ ଏହାର କୌଣସି ପ୍ରମାଣ ମିଳି ନାହିଁ।
ନେହେରୁଙ୍କ କୂଟନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ
ନେହେରୁ ନେପାଳ ସହିତ କୂଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କରେ ବିଶ୍ୱାସୀ ଥିଲେ। ସେ ନେପାଳରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହେବା ଚାହୁଁଥିଲେ ଏବଂ ତାହା ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନଙ୍କ ସହାୟତାରେ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା। ନେହେରୁ ମନେ କରୁଥିଲେ ଯେ ନେପାଳ ଏକ ସ୍ୱାଧୀନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବେ ରହିବା ଉଚିତ, କାରଣ ବିଲୟ ପରି କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ବ୍ରିଟିଶ ଓ ଆମେରିକୀୟମାନଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପକୁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରେ, ଯାହା ଜଟିଳତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତା। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ନେହେରୁ ମନେ କରୁଥିଲେ ଯେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସ୍ୱାଧୀନତା ଓ ପରିଚୟ ହରାଇବାକୁ ଚାହେଁ ନାହିଁ।
ଅନ୍ୟ ଏକ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭଭାଇ ପଟେଲ ନେହେରୁଙ୍କ ଆଗରେ ନେପାଳକୁ ଭାରତରେ ମିଶାଇବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ନେହେରୁ ଏହାକୁ ନାକଚ କରିଥିଲେ। ତଥାପି, ଏହି ଦାବିର ମଧ୍ୟ କୌଣସି ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରମାଣ ନାହିଁ।
ଗୁଜବର ଉତ୍ସ କ’ଣ ?
ଏହିଗୁଜବ କେଉଁଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହେଲା? ନେପାଳ ଓ ଭୂଟାନ ପ୍ରତି ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ନୀତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଏକ ଲେଖାରେ ଦାବି କରାଯାଇଛି ଯେ ରାଣା ଶାସନର ଅନ୍ତ ପରେ ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନ ନେପାଳକୁ ଭାରତରେ ମିଶାଇବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ରିପୋର୍ଟ ସ୍ପଷ୍ଟ କରେ ଯେ ଏପରି କୌଣସି ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପ୍ରସ୍ତାବ ନଥିଲା; ଏହା କେବଳ ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନଙ୍କ ଏକ ଚିନ୍ତାଧାରା ହୋଇପାରେ। ରାଜା ତ୍ରିଭୁବନ ଭାରତ ସହିତ ନିକଟତର ସମ୍ପର୍କ ରଖିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ, ଯାହା ସତ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ବିଲୟର କୌଣସି ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତାବ ନଥିଲା।
ନେହେରୁଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ପରିଣାମ
ନେହେରୁଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତଭେଦ ରହିଛି। କେହି କେହି କହନ୍ତି ଯେ ବିଲୟ ହୋଇଥିଲେ ନେପାଳ ଅଧିକ ସ୍ଥିର ଓ ସମୃଦ୍ଧ ହୋଇପାରିଥାନ୍ତା। ଅନ୍ୟମାନେ ନେହେରୁଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ସମର୍ଥନ କରନ୍ତି, କାରଣ ଏହା ନେପାଳର ସ୍ୱାଧୀନତା ଓ ସ୍ୱାଭିମାନକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇଥିଲା। ବିଲୟ ହୋଇଥିଲେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଜଟିଳତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିଥାନ୍ତା, ଯେପରି ବ୍ରିଟିଶ ଓ ଆମେରିକୀୟ ହସ୍ତକ୍ଷେପ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ନେପାଳର ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ପରିଚୟ ମଧ୍ୟ ସୁରକ୍ଷିତ ରହିଥିଲା।
ନେପାଳର ଭାରତ ସହିତ ବିଲୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନେହେରୁଙ୍କ ଉପରେ ଲାଗିଥିବା ଅଭିଯୋଗ ଅଧିକାଂଶ ଗୁଜବ ଉପରେ ଆଧାରିତ। କୌଣସି ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଐତିହାସିକ ପ୍ରମାଣ ଏହାକୁ ସମର୍ଥନ କରେ ନାହିଁ। ନେହେରୁଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେପାଳକୁ ଏକ ସ୍ୱାଧୀନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବେ ରଖିବା ଏବଂ ଏହା ସହିତ ନିକଟତର ସମ୍ପର୍କ ବଜାୟ ରଖିବାରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ଥିଲା। ଏହା ତାଙ୍କର କୂଟନୈତିକ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମ୍ପର୍କରେ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାର ପ୍ରୟାସକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ଯଦିଓ ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ମତଭେଦ ରହିଛି, ତଥାପି ଏହା ନେପାଳର ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇଥିଲା ।
ALSO READ https://purvapaksa.com/pm-modi-likely-to-visit-odisha-on-september-27-after-manipur-tour/
