Karnataka : କର୍ଣ୍ଣାଟକର ବିଜୟପୁର ଜିଲ୍ଲା (ପୂର୍ବ ନାମ ବିଜାପୁର) ଅଧୀନସ୍ଥ ଟିକୋଟା ତହସିଲର ହନୁକୋଣ୍ଡା ଗାଁରେ ଏକ ଚମକପ୍ରଦ ଘଟଣା ଘଟିଥିଲା। ଏହି ଗାଁର ପ୍ରାୟ ୧୫୦୦ ଏକର ଜମି ଉପରେ ୱାକଫ ବୋର୍ଡ ହକ ଦାବି କରିଥିଲା। ଗାଁବାସୀମାନେ ଯେତେବେଳେ ଏହି ସୂଚନା ପାଇଲେ, ସେମାନେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆତଙ୍କିତ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ।
ଏହି ଜମିରେ କୃଷକମାନେ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଚାଷ କରି ଆସୁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ୱାକଫ ବୋର୍ଡ ଏହାକୁ ନିଜର ସମ୍ପତ୍ତି ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା। ଏହି ଦାବିର ବିରୋଧରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ ପ୍ରତିବାଦ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହା ଏକ ବଡ଼ ବିବାଦର ରୂପ ନେଇଥିଲା। ଏହି ଘଟଣା ୱାକଫ ବୋର୍ଡର ଅତ୍ୟଧିକ କ୍ଷମତା ଓ ଏହାର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଅପବ୍ୟବହାର ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଥିଲା।
ଦ୍ୱିତୀୟ ଉଦାହରଣ- ତାମିଲନାଡୁର ତିରୁଚିରାପଲ୍ଲୀ ଜିଲ୍ଲାର ତିରୁଚେନ୍ଦୁରାଇ ଗାଁରେ ଏକ ୧୫୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା ମନ୍ଦିର, ତା’ର ୪୦୦ ଏକରରୁ ଅଧିକ ଜମି ଏବଂ ସମଗ୍ର ଗାଁ ଉପରେ ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡର ଦାବି ଏକ ବିବାଦୀୟ ଘଟଣା ଭାବେ ସାମ୍ନାକୁ ଆସିଥିଲା। ଏହି ଘଟଣା କେବଳ ସ୍ଥାନୀୟ ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆତଙ୍କିତ କରିନଥିଲା, ବରଂ ୱାକଫ୍ ଆକ୍ଟ ୧୯୯୫ର ଅନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଶ୍ନଚିହ୍ନ ଲଗାଇଥିଲା।
ଏହି ଆଇନ ଅନୁସାରେ, ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ କୌଣସି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଦାବି କରିପାରେ ଏବଂ ତାହାର ପ୍ରମାଣ ଦେବାର ଦାୟିତ୍ୱ ତାଙ୍କ ଉପରେ ନଥାଏ। ବରଂ, ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଜମି ଉପରେ ଏହି ଦାବି କରାଯାଏ, ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜର ମାଲିକାନା ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ପଡ଼େ। ଏହି ନିବନ୍ଧରେ ଆମେ ଏହି ଘଟଣାର ପୃଷ୍ଠଭୂମି, ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡର କ୍ଷମତା ଏବଂ ଏହାର ଅନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଭାବ ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରିବୁ।
ତିରୁଚେନ୍ଦୁରାଇ ଗାଁର ବିବାଦ
୨୦୨୨ ସେପ୍ଟେମ୍ବରରେ ତିରୁଚେନ୍ଦୁରାଇ ଗାଁର ଜଣେ ବାସିନ୍ଦା ରାଜଗୋପାଲ ନିଜର ୧.୨ ଏକର ଜମି ବିକ୍ରି କରିବାକୁ ଗଲେ। ସେ ନିଜ ଝିଅର ବିବାହ ପାଇଁ ଏହି ଜମିରୁ ଅର୍ଥ ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ସ୍ଥାନୀୟ ସବ୍-ରେଜିଷ୍ଟ୍ରାର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ତାଙ୍କୁ ଜଣାପଡ଼ିଲା ଯେ ତାଙ୍କ ଜମି ତାମିଲନାଡୁ ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡର ଅଧୀନରେ ଅଛି ଏବଂ ଏହାକୁ ବିକ୍ରି କରିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡଠାରୁ ଏକ ‘ନୋ ଅବଜେକ୍ସନ ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍’ (ଏନଓସି) ଆଣିବାକୁ ପଡ଼ିବ।
ଏହା ସହିତ ସେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ସମଗ୍ର ଗାଁ, ଯାହା ପ୍ରାୟ ୩୮୯ ଏକର ବିସ୍ତୃତ, ଏବଂ ଗାଁରେ ଥିବା ୧୫୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା ସୁନ୍ଦରେଶ୍ୱରାର ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ୱାକଫ୍ ସମ୍ପତ୍ତି ବୋଲି ଦାବି କରାଯାଇଛି। ଏହି ଘଟଣା ଗାଁବାସୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆତଙ୍କ ଓ ଅସନ୍ତୋଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା, କାରଣ ସେମାନେ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଏହି ଜମିରେ ଚାଷ କରି ଜୀବନଧାରଣ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ମନ୍ଦିରଟି ସେମାନଙ୍କ ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ପରିଚୟର ଏକ ଅଂଶ ଥିଲା।
ୱାକଫ୍ ଆକ୍ଟ ୧୯୯୫: ଏକ ଅସନ୍ତୁଳିତ କ୍ଷମତା
ୱାକଫ୍ ଆକ୍ଟ ୧୯୯୫ର ସେକ୍ସନ ୩(ଆର) ଅନୁସାରେ, ଯଦି କୌଣସି ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ମୁସଲିମ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ପବିତ୍ର, ଧାର୍ମିକ କିମ୍ବା ପରୋପକାରୀ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପାଇଁ ସମର୍ପିତ ବୋଲି ମନେ କରାଯାଏ, ତାହା ୱାକଫ୍ ସମ୍ପତ୍ତି ହୋଇଯାଏ। ସେକ୍ସନ ୪୦ ଅନୁସାରେ, ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ ନିଜେ ସର୍ଭେ କରି ଏହା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିପାରେ ଯେ କୌଣସି ଜମି ତାଙ୍କର ଅଟେ। ଏଠାରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ କଥା ହେଉଛି ଯେ ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡକୁ ଏହି ଦାବିର ପ୍ରାଥମିକ ପ୍ରମାଣ ଦେବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ।
ବରଂ, ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଏହି ଜମିରେ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ରହି ଆସିଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜର ମାଲିକାନା ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ପଡ଼େ। ଏହା ଏକ ଅସନ୍ତୁଳିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯାହା ସାଧାରଣ ନ୍ୟାୟ ନୀତିର ବିରୋଧୀ। ତିରୁଚେନ୍ଦୁରାଇ ଗାଁରେ ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ପଟ୍ଟା, ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଜସ୍ୱ ରେକର୍ଡ ଦେଖାଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ କେବଳ ଏକ ୨୫୦ ପୃଷ୍ଠାର ପତ୍ର ଆଧାରରେ ସମଗ୍ର ଗାଁ ଉପରେ ଦାବି କରିଥିଲା।
ଅନ୍ୟାୟର ପ୍ରଭାବ
ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଅନ୍ୟାୟ ହେଉଛି ଏହାର ପ୍ରଭାବ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନ ଉପରେ। ରାଜଗୋପାଲଙ୍କ ପରି କୃଷକମାନେ, ଯେଉଁମାନେ ନିଜ ଜମିରୁ ଜୀବିକା ଚଳାଉଥିଲେ, ସେମାନେ ଏକାଏକ ନିଜ ଅଧିକାର ହରାଇବାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଲେ। ସେମାନଙ୍କୁ କୋର୍ଟରେ ମାମଲା ଲଢ଼ିବାକୁ ମଧ୍ୟ ଅନୁମତି ନାହିଁ, କାରଣ ୱାକଫ୍ ଆକ୍ଟର ସେକ୍ସନ ୮୫ ଅନୁସାରେ, ୱାକଫ୍ ଟ୍ରାଇବ୍ୟୁନାଲର ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ହାଇକୋର୍ଟ କିମ୍ବା ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରେ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ।
ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର ଏକପାଖିଆ ନ୍ୟାୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯାହା ସାଧାରଣ ନାଗରିକଙ୍କୁ ଅସହାୟ କରିଦିଏ। ତିରୁଚେନ୍ଦୁରାଇରେ ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ନିଜର ଜମି ଓ ମନ୍ଦିର ରକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରତିବାଦ କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କ ସ୍ୱର ଶୁଣାଯିବାର ସୁଯୋଗ ବହୁତ କମ୍ ଥିଲା।
ଐତିହାସିକ ଦାବିର ଅସଙ୍ଗତି
ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡର ଦାବି ଅନେକ ସମୟରେ ଐତିହାସିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅସଙ୍ଗତ ମନେହୁଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ତିରୁଚେନ୍ଦୁରାଇର ସୁନ୍ଦରେଶ୍ୱରାର ମନ୍ଦିର ୧୫୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା, ଯେତେବେଳେ ଇସଲାମ ଧର୍ମର ଉତ୍ପତ୍ତି ମାତ୍ର ୧୪୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ମନ୍ଦିର ଓ ତା’ର ଜମି ଉପରେ ୱାକଫ୍ କିପରି ଦାବି କରିପାରେ, ତାହା ବୋଧଗମ୍ୟ ନୁହେଁ। ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ ଦାବି କରିଛି ଯେ ୧୯୫୪ ମସିହାରେ ସରକାରୀ ସର୍ଭେ ଅନୁସାରେ ଏହି ଜମି ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଏହି ଦାବିର ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରମାଣ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇନଥିଲା, ଯାହା ଏହାର ବିଶ୍ୱସନୀୟତା ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଛି।
ସମାଧାନର ଆବଶ୍ୟକତା
ଏହି ଘଟଣା ଏକ ବୃହତ୍ତର ସମସ୍ୟାକୁ ସୂଚାଇଛି – ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡର ଅତ୍ୟଧିକ କ୍ଷମତା ଓ ଏହାର ଅପବ୍ୟବହାର। ମୋଦୀ ସରକାର ୱାକଫ୍ (ସଂଶୋଧନ) ବିଲ ୨୦୨୪ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ଅସଙ୍ଗତିକୁ ଦୂର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଯାଞ୍ଚ ଓ ପାରଦର୍ଶିତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଛି। ଏହା ଏକ ସ୍ୱାଗତଯୋଗ୍ୟ ପଦକ୍ଷେପ, କାରଣ ଏହା ସାଧାରଣ ନାଗରିକଙ୍କୁ ନିଜ ଅଧିକାର ରକ୍ଷା କରିବାର ସୁଯୋଗ ଦେଇପାରିବ।ତିରୁଚେନ୍ଦୁରାଇ ଗାଁରେ ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ନିଜର ଜମି ଓ ମନ୍ଦିର ରକ୍ଷା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ କରୁଛନ୍ତି, ଏବଂ ଏହି ସଂଶୋଧନ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆଶାର କିରଣ ହୋଇପାରେ।
ଉପସଂହାର
ତାମିଲନାଡୁର ତିରୁଚେନ୍ଦୁରାଇ ଗାଁରେ ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡର ଦାବି ଏକ ଉଦାହରଣ ମାତ୍ର। ଏହା ଦର୍ଶାଏ ଯେ କିପରି ଏକ ଅସନ୍ତୁଳିତ ଆଇନ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ। ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡକୁ ନିଜ ଦାବିର ପ୍ରମାଣ ଦେବାର ଦାୟିତ୍ୱ ନଥିବା ଏବଂ ଜମି ମାଲିକଙ୍କୁ ନିଜର ଅଧିକାର ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିବା ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ନ୍ୟାୟର ମୂଳ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରେ। ଏହାର ସମାଧାନ ପାଇଁ କଡ଼ା ଆଇନଗତ ସଂଶୋଧନ ଓ ପାରଦର୍ଶୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି, ଯାହା ସାଧାରଣ ନାଗରିକଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଓ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିପାରିବ।
ଭାରତକୁ ଘେରିବା ପାଇଁ ଚୀନ୍ ଓ ବାଂଲାଦେଶର ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଫେଲ୍ କରିବ ଭାରତର ‘ମହାଯୋଜନା’