ପାକିସ୍ତାନ ପିପୁଲ୍ସ ପାର୍ଟିର ନେତା ବିଲାୱାଲ ଭୁଟ୍ଟୋଙ୍କ ଅଣ-ଅଜା ଶାହନୱାଜ ଭୁଟ୍ଟୋଙ୍କର ଜୁନାଗଡ଼ ସହିତ ଏକ ବିଶେଷ ସମ୍ପର୍କ ଥିଲା। ଶାହନୱାଜ ସିନ୍ଧ ଅଞ୍ଚଳର (ଲରକାନା) ଜଣେ ବଡ଼ ଜମିଦାର ଥିଲେ। ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ଲକ୍ଷ ପଚାଶ ହଜାର ଏକରରୁ ଅଧିକ ଜମି ଥିଲା। ଜୁନାଗଡ଼ର ଦିଓ୍ୱାନଭାବେ ସେ ସେଠାକାର ନୱାବଙ୍କୁ ଭାରତ ବିରୋଧରେ ଖୁବ୍ ଉସକାଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନ ଯାଇ ଏହି ନୱାବଙ୍କର ନୱାବୀ ସମାପ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ପରିସ୍ଥିତି ଏମିତି ଯେ, ଏବେ ସେହି ନବାବ ପରିବାରର ନବାବୀ ନାହିଁ। ନବାବ ପରିବାର ଚପରାସୀଠାରୁ କମ ଦରମାରେ ଚଳୁଛନ୍ତି।
ଜୁନାଗଡ଼ର ନୱାବ ମହାବତ ଖାନ ତୃତୀୟ ଥିଲେ ଜଣେ ମୁସଲମାନ ଶାସକ, ଯାହାଙ୍କ ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରାୟ ୮୦% ହିନ୍ଦୁ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିଲେ। ୧୯୪୭ରେ ଭାରତ ବିଭାଜନ ସମୟରେ ତାଙ୍କୁ ନିଜ ରାଜ୍ୟକୁ ଭାରତ କିମ୍ବା ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ମିଶ୍ରଣ କରିବାର ବିକଳ୍ପ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଶାହନୱାଜ ଭୁଟ୍ଟୋଙ୍କ ପ୍ରଭାବରେ ନୱାବ ଜୁନାଗଡ଼କୁ ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ମିଶାଇବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ। ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ହିନ୍ଦୁ ଜନସଂଖ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅସନ୍ତୋଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା, ଯାହା ଫଳରେ ବିଦ୍ରୋହ ଓ ଅଶାନ୍ତି ଦେଖାଦେଇଥିଲା।
ଜୁନାଗଡ଼ ଭାରତର କାଠିଆୱାଡ଼ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ ଥିଲା, ଯାହା ଚାରିପଟୁ ଭାରତୀୟ ଅଞ୍ଚଳ ଦ୍ୱାରା ଘେରି ହୋଇଥିଲା। ଏହା କେବଳ ଆରବ ସାଗର ମାଧ୍ୟମରେ ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ଥିଲା। ନୱାବଙ୍କ ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ମିଶିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଭାରତ ସରକାରଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣୀୟ ନ ଥିଲା। ସରଦାର ବଲ୍ଲଭଭାଇ ପଟେଲ, ଯିଏ ଭାରତର ଗଡଜାତୀୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକୀକରଣ କରୁଥିଲେ, ସେ ଜୁନାଗଡ଼ରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ।
ଜୁନାଗଡ଼ରେ ଅଶାନ୍ତି ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ସହିତ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଙ୍କଟ ଦେଖାଦେଇଥିଲା। ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରେ ନୱାବ ମହାବତ ଖାନ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୪୭ ଶେଷ ସୁଦ୍ଧା ନିଜ ପରିବାର, ଧନସମ୍ପଦ ଓ ଶହେରୁ ଅଧିକ କୁକୁରଙ୍କୁ ନେଇ କରାଚୀକୁ ପଳାଇଥିଲେ। ସେ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଶାସନ ଦାୟିତ୍ୱ ଶାହନୱାଜ ଭୁଟ୍ଟୋଙ୍କୁ ଦେଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନରୁ କୌଣସି ସାହାଯ୍ୟ ନ ମିଳିବାରୁ ଶାହନୱାଜ ମଧ୍ୟ ନଭେମ୍ବର ୧୯୪୭ରେ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଶାସନ ଭାରତୀୟ ସରକାରଙ୍କୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରି ପାକିସ୍ତାନକୁ ପଳାଇଥିଲେ। ନବାବ ପାକିସ୍ତାନ ଯିବାବେଳେ ସାଥିରେ ନିଜ କୁକୁରଙ୍କୁ ନେଇକରି ଯାଇଥିଲେ। କୁକୁରଙ୍କ ପାଇଁ ବିମାନରେ ଯାଗା ନହେବାରୁ ସେ ନିଜର ଦୁଇଜଣ ବେଗମଙ୍କୁ ଭାରତରେ ଛାଡ଼ି କୁକୁର ଧରି ପାକିସ୍ତାନ ଚାଲି ଯାଇଥିଲେ।
୧୯୪୮ ଫେବୃଆରୀରେ ଭାରତ ସରକାର ଜୁନାଗଡ଼ରେ ଏକ ଜନମତ ସଂଗ୍ରହ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଅଧିକାଂଶ ଜନତା ଭାରତ ସହିତ ମିଶିବାକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ। ପାକିସ୍ତାନ ଏହି ଜନମତକୁ କେବେ ଗ୍ରହଣ କରିନଥିଲା ଏବଂ ଜୁନାଗଡ଼କୁ ନିଜର ଅଂଶ ବୋଲି ଦାବି କରିଚାଲିଥିଲା। ପାକିସ୍ତାନରେ ଜୁନାଗଡ଼ର ନୱାବଙ୍କ ପରିବାର ରାଜକୀୟ ନିର୍ବାସିତଭାବେ ଜୀବନ ଯାପନ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁମାନେ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ନାମମାତ୍ର ସମ୍ପତ୍ତି ପାଇଥିଲେ ମାତ୍ର ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୁରୁତ୍ୱହୀନ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ।
ପାକିସ୍ତାନରେ ନବାବଙ୍କ ପରିବାରକୁ ସେହି ଗୁରୁତ୍ୱ ମିଳିନଥିଲା ଯେତିକି ସେ ନିଜ ରାଜ୍ୟରେ ପାଉଥିଲେ। ଭାରତରେ ଯେଉଁ ଦେଶୀୟ ରାଜ୍ୟମାନେ ଭାରତୀୟ ଗଣରାଜ୍ୟରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କୁ ୭୦ ବର୍ଷ ତଳେ ଅଢ଼େଇ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ପ୍ରିଭ୍ୟୁ ପର୍ସ ବାବଦରେ ମିଳୁଥିଲା। ଏମିତିକି ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତି ରଖିବାକୁ ଅନୁମତି ଥିଲା। କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନରେ ଜୁନାଗଡ଼ ନବାବଙ୍କ ପରିବାର ଗରିବିର ଶିକାର ହୋଇଥିଲେ। ଏବେ ନବାବଙ୍କ ପରିବାର ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ମିଳୁଥିବା ମାସିକ ୧୬ ହଜାର ଟଙ୍କାର ଭତ୍ତା ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ଯାହା ପାକିସ୍ତାନରେ ଜଣେ ଚପରାସୀଙ୍କ ଦରମାଠରୁ ମଧ୍ୟ କମ। ନବାବ ପରିବାର ମଝିରେ ମଝିରେ ପାକିସ୍ତାନୀ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଆଗରେ ପାକିସ୍ତାନ ଗଠନ ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ତ୍ୟାଗ ବାବଦରେ କୁହନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଶୁଣିବାକୁ କେହି ନାହିଁ।
ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଶାହନୱାଜ ଭୁଟ୍ଟୋଙ୍କ ପରିବାର ପାକିସ୍ତାନରେ ଅଧିକ ସଫଳତା ହାସଲ କରିଥିଲେ। ସିନ୍ଧରେ ବିପୁଳ ଜମିର ମାଲିକ ହୋଇଥିବା ଶାହନୱାଜଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜୁଲଫିକାର ଆଲୀ ଭୁଟ୍ଟୋ ପାକିସ୍ତାନ ପିପୁଲ୍ସ ପାର୍ଟି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଦେଶର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ ଝିଅ ବେନଜୀର ଭୁଟ୍ଟୋ ମଧ୍ୟ ଦୁଇଥର ପାକିସ୍ତାନର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ। ବିଲାୱାଲ ଭୁଟ୍ଟୋ ଜରଦାରୀ, ଯିଏ ବେନଜୀରଙ୍କ ପୁତ୍ର, ସେ ବର୍ତ୍ତମାନ ପାକିସ୍ତାନ ପିପୁଲ୍ସ ପାର୍ଟିର ନେତୃତ୍ୱ ନେଉଛନ୍ତି।
ଏକ ଐତିହାସିକ ଘଟଣାରେ, ୧୯୭୬ରେ ଜୁନାଗଡ଼ର ନୱାବଙ୍କ ପୁତ୍ର ମହମ୍ମଦ ଦିଲାୱାର ଖାନଜୀଙ୍କୁ ଜୁଲଫିକାର ଆଲୀ ଭୁଟ୍ଟୋ ସିନ୍ଧର ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ। ଏହା ଏକ ଅଜଣା ଘଟଣା ଯେ ଯେଉଁ ଦିଓ୍ୱାନ ଜୁନାଗଡ଼କୁ ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ମିଶାଇବାକୁ ପ୍ରରୋଚିତ କରିଥିଲେ, ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ପରେ ନୱାବଙ୍କ ପୁତ୍ରଙ୍କୁ ଏକ ଉଚ୍ଚ ପଦବୀ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।
ଜୁନାଗଡ଼ ବିବାଦ ଆଜି ମଧ୍ୟ ପାକିସ୍ତାନରେ ଜୀବନ୍ତ ଅଛି। ୨୦୨୦ରେ ପାକିସ୍ତାନ ଏକ ନୂଆ ରାଜନୈତିକ ମାନଚିତ୍ର ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଜୁନାଗଡ଼କୁ ନିଜର ଅଂଶ ବୋଲି ଦାବି କରାଯାଇଥିଲା। ନୱାବଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ମହମ୍ମଦ ଜାହାଙ୍ଗୀର ଖାନ ୨୦୨୧ରେ ପାକିସ୍ତାନର ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇମରାନ ଖାନଙ୍କୁ ଜୁନାଗଡ଼ର ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମଞ୍ଚରେ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉଠାଇବାକୁ ଅପୀଲ କରିଥିଲେ। ପାକିସ୍ତାନ ଜୁନାଗଡ଼କୁ କାଶ୍ମୀର ଭଳି ଏକ ଅମୀମାଂସିତ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବୋଲି ଦାବି କରୁଛି, କିନ୍ତୁ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନ ଓ ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଜୁନାଗଡ଼ ଭାରତର ଅଂଶ ହୋଇ ରହିଛି।