କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧରେ କୂଟନୀତି ଓ ସାମରିକ, ଉଭୟ ମୋର୍ଚାରେ ପାକିସ୍ତାନ ଦୟନୀୟ ଭାବେ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲା। ନିକଟରେ ଅପରେସନ ସିନ୍ଦୂର ସମୟରେ ପାକିସ୍ତାନ ପ୍ରତି ଆମେରିକାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ବେଶ ନରମ ଓ ସହାନୁଭୂତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ କାରଗିଲ ସଙ୍କଟ ସମୟରେ ପରିସ୍ଥିତି ଏହାର ବିପରୀତ ଥିଲା। ତତ୍କାଳୀନ ଆମେରିକୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିଲ କ୍ଲିଣ୍ଟନ ପାକିସ୍ତାନ ଉପରେ ବେଶ କ୍ଷୁବ୍ଧ ଥିଲେ। ସେ ନୱାଜ ଶରିଫଙ୍କ ସହ ବେଶ କଠୋର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ।
ଶରିଫଙ୍କ ଏକାନ୍ତରେ ଭେଟିବାର ପ୍ରସ୍ତାବକୁ କ୍ଲିଣ୍ଟନ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏପରି ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ ଯେ ମୁଁ ତୁମକୁ ଆଗରୁ କହିଥିଲି ଯେ ଯଦି ତୁମେ ବିନା ସର୍ତରେ ତୁମର ସେନା ପ୍ରତ୍ୟାହାର ନକର, ତେବେ ଏଠାକୁ ଆସିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ। ସେହି ସମୟରେ କୋଲୋନ ଶିଖର ସମ୍ମେଳନରେ ଜି-୮ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ। ଇଉରୋପୀୟ ସଂଘ ଏବଂ ଆସିଆନ ସଂଗଠନ ମଧ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖାର ଅଖଣ୍ଡତା ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଭାରତର ପ୍ରୟାସକୁ ନ୍ୟାୟସଙ୍ଗତ ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଥିଲେ।
ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଭୁଲ ପରେ ଭାରତୀୟ ସେନା କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧକୁ ନିଜ ପକ୍ଷରେ ମୋଡ଼ି ନେଇଥିଲା। ଯୁଦ୍ଧବିରତି ପାଇଁ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଆମେରିକୀୟ ସାହାଯ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ଥିଲା। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଆମେରିକାର ତତ୍କାଳୀନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପାକିସ୍ତାନର ଆଭିମୁଖ୍ୟରୁ ବେଶ ବିରକ୍ତ ଥିଲେ। ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ଚାଲିଆସୁଥିବା ଶତ୍ରୁତାକୁ ଶେଷ କରିବା ପାଇଁ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ଲାହୋର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବସ୍ ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ।
ସମ୍ପର୍କରେ ଉତ୍ସାହ ଆଣିବା ପାଇଁ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ବାର୍ତ୍ତା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନ ସାମ୍ନାରେ ଭାରତ ସହ ମିତ୍ରତାର ଢୋଙ୍ଗ କରୁଥିଲା ଓ ପଛରେ ଛୁରୀ ଭୁଷୁଥିଲା। ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖା ଅତିକ୍ରମ କରି ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ଭାରତର ପ୍ରୟାସକୁ ପାକିସ୍ତାନ ବିଫଳ କରିଦେଇଥିଲା।
କ୍ଲିଣ୍ଟନ ପାକିସ୍ତାନ ଉପରେ ବେଶ ନାରାଜ ଥିଲେ। ୨୦୨୫ରେ ଭାରତର ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଫଳ “ଅପରେସନ ସିନ୍ଦୁର” ପରେ ଆମେରିକୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଟ୍ରମ୍ପ ପାକିସ୍ତାନର ପକ୍ଷକୁ ଢଳିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ୧୯୯୯ରେ କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ତତ୍କାଳୀନ ଆମେରିକୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିଲ କ୍ଲିଣ୍ଟନ ପାକିସ୍ତାନ ଉପରେ ବେଶ କ୍ରୁଦ୍ଧ ଥିଲେ। ୪ ଜୁଲାଇ ୧୯୯୯ରେ ନୱାଜ ଶରିଫ ଓ କ୍ଲିଣ୍ଟନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭେଟ ହୋଇଥିଲା। କ୍ଲିଣ୍ଟନ ଏହି ଭେଟ ପାଇଁ କଷ୍ଟେମଷ୍ଟେ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ। ଶରିଫ ତାଙ୍କ ସହ ଅଲଗା ଭାବେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ। କିନ୍ତୁ କ୍ଲିଣ୍ଟନଙ୍କ ଆଭିମୁଖ୍ୟ କଠୋର ଥିଲା। ସେ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦରେ କହିଥିଲେ ଯେ ଏହା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ଏହି ଭେଟ ସମୟରେ କ୍ଲିଣ୍ଟନଙ୍କ କର୍ମଚାରୀମାନେ ବାର୍ତ୍ତାଳାପର ନୋଟ ରଖୁଥିଲେ।
କ୍ଲିଣ୍ଟନ ଶରିଫଙ୍କୁ କହିଥିଲେ ଯେ ସେ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ଏହି ବାର୍ତ୍ତାଳାପ ରେକର୍ଡରେ ରହୁ। କ୍ଲିଣ୍ଟନଙ୍କ ଏହି ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଶରିଫଙ୍କୁ ହତବାକ କରିଦେଇଥିଲା। ପାକିସ୍ତାନ ପ୍ରତି ଆମେରିକାର ଏହି ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହିଁ ଭାରତ ଓ ଆମେରିକା ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସୁଧାରର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା, ଯାହା ପରେ ରଣନୀତିକ ଭାଗିଦାରୀରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା।
ଭାରତ ସହ ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରିବା ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ସୌଦା ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିଲା। ବାର୍ତ୍ତାଳାପ ସମୟରେ ଶରିଫଙ୍କୁ ବେଶ ଅପମାନିତ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା। ନିଦାରୁଣ ଭାବେ କ୍ରୁଦ୍ଧ କ୍ଲିଣ୍ଟନ ତାଙ୍କୁ ମନେ ପକାଇଥିଲେ, “ମୁଁ ତୁମକୁ ଆଗରୁ କହିଥିଲି ଯେ ଯଦି ତୁମେ ବିନା ସର୍ତରେ ତୁମର ସେନା ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବାକୁ ଚାହୁଁ ନାହଁ, ତେବେ ଏଠାକୁ ଆସିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ।” କ୍ଲିଣ୍ଟନଙ୍କ ପରବର୍ତୀ ବାକ୍ୟ ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ସିଧାସଳଖ ଚେତାବନୀ ଥିଲା। କ୍ଲିଣ୍ଟନ କହିଥିଲେ ଯେ ଯଦି ତୁମେ ବିନା ସର୍ତରେ ତୁମର ସୈନ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ନକର, ତେବେ ମୋର ବିବୃତି ପ୍ରସ୍ତୁତ ଅଛି। ଏହି ବିବୃତିରେ କାରଗିଲ ସଙ୍କଟ ପାଇଁ ସିଧାସଳଖ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଦାୟୀ କରାଯିବ।
ଭାରତ ସହ ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରିବା ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହେଉଥିଲା। ଏଥିରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାର ଏକମାତ୍ର ଉପାୟ ଥିଲା ଯୁଦ୍ଧବିରତି। କିନ୍ତୁ କୌଣସି ଦେଶ ପାକିସ୍ତାନ ଉପରେ ହାତ ରଖିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନଥିଲା। ପାକିସ୍ତାନ ନିଜକୁ ଏକାକୀ ଅନୁଭବ କରୁଥିଲା। ତାର ନିକଟତମ ମିତ୍ର ଚୀନ ମଧ୍ୟ ବେଶ ସନ୍ତୁଳିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦେଉଥିଲା। ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖାରେ ଯୁଦ୍ଧ-ପୂର୍ବ ସ୍ଥିତିକୁ ସୈନ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବା ଏବଂ ସୀମା ବିବାଦକୁ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ସମାଧାନ କରିବା ଉପରେ ଚୀନର ଜୋର ଥିଲା।
କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ କୂଟନୀତିକ ମୋର୍ଚାରେ ପରିସ୍ଥିତି ଭାରତ ପାଇଁ ବେଶ ଅନୁକୂଳ ଥିଲା। ଜି-୮ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ କୋଲୋନ ସମ୍ମେଳନରେ ଭାରତର ଆଭିମୁଖ୍ୟର ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ। ସଂଗଠନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖାର ଉଲ୍ଲଂଘନ ପାଇଁ ପାକିସ୍ତାନର ନିନ୍ଦା ମଧ୍ୟ କରିଥିଲା। ଇଉରୋପୀୟ ସଂଘ ମଧ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖାର ଉଲ୍ଲଂଘନ ପାଇଁ ପାକିସ୍ତାନର ଆଲୋଚନା କରିଥିଲା। ଆସିଆନ ଆଞ୍ଚଳିକ ମଞ୍ଚରୁ ମଧ୍ୟ ଭାରତକୁ ସମର୍ଥନ ମିଳିଥିଲା। ଅଗ୍ରସର ଭାରତୀୟ ସେନା ଓ ଦୃଢ଼ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଚାପ ମଧ୍ୟରେ ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ପଛକୁ ହଟିବା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଉପାୟ ବାକି ନଥିଲା। ଭାରତୀୟ ସେନା ପାକିସ୍ତାନକୁ ଆଗରୁ ହିଁ ବେଶ ପଛକୁ ଠେଲି ଦେଇଥିଲା।
ତା’ପରେ ଶରିଫ ଭାରତୀୟ ସୀମା ଭିତରେ ରହିଥିବା ତାଙ୍କ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବାକୁ ରାଜି ହେଲେ। କ୍ଲିଣ୍ଟନ ଓ ଶରିଫଙ୍କ ମିଳିତ ବିବୃତିରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖାର ସମ୍ମାନ କରିବା ଏବଂ ସମସ୍ତ ବିବାଦ ସମାଧାନ ପାଇଁ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ବାର୍ତ୍ତାଳାପ ପୁନଃ ଆରମ୍ଭ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପରେ ଜୋର ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଯେତେବେଳେ ଶରିଫ କ୍ଲିଣ୍ଟନଙ୍କ ସହ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରୁଥିଲେ, ସେହି ସମୟରେ ଟାଇଗର ହିଲ ଉପରେ ଭାରତର ଅଧିକାରର ଖବର ଫ୍ଲାସ ହେଉଥିଲା।
ଦାଗାବାଜି ପାକିସ୍ତାନର ସ୍ୱଭାବରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥିଲା। ଏକପଟେ ବାଘା ବର୍ଡରରେ ବାଜପେୟୀ ଓ ଶରିଫ ଗଳାଗଳି ହେଉଥିଲେ, ଅନ୍ୟପଟେ ସେହି ସମୟରେ ପାକିସ୍ତାନୀ ସେନା ଲଦାଖରେ କାରଗିଲର ଶିଖରଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧିକାର କରି ଭାରତୀୟ ସୀମା ଭିତରକୁ ଅଗ୍ରସର ହେଉଥିଲା। ୧୯୯୯ ମେ ୬ରେ ଭାରତକୁ ପାକିସ୍ତାନୀ ଅନୁପ୍ରବେଶ ଖବର ମିଳିଥିଲା। ୨୬ ମେ’ରେ ଅପରେସନ ବିଜୟ ଅଧୀନରେ ଭାରତୀୟ ସେନା ଅନୁପ୍ରବେଶକାରୀମାନଙ୍କୁ ବିତାଡିତ ପାଇଁ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା।
କ୍ଲିଣ୍ଟନଙ୍କ ଚାପ ସତ୍ତ୍ୱେ ପାକିସ୍ତାନ ଭାରତୀୟ ଅଧିକୃତ ଜମିରୁ ପଛକୁ ହଟିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଜୁନ ମଧ୍ୟ ସୁଦ୍ଧା ଭାରତୀୟ ସେନା ପାକିସ୍ତାନ ଉପରେ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ବାୟୁସେନାର ମାରଣାସ୍ତ୍ର କ୍ଷମତା ପାକିସ୍ତାନର ମନୋବଳକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲା। ବାୟୁସେନା ପାଇଁ ଏହା ଏକ କଠିନ ଅଭିଯାନ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ତାହାର ଆକ୍ରମଣ ବେଶ ସଠିକ ଥିଲା। ଏହା ଆହୁରି ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ହୋଇପାରିଥାନ୍ତା, କିନ୍ତୁ ତାହାର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଅସୁବିଧା ଥିଲା ଯେ ତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖା ଅତିକ୍ରମ ନକରି ନିଶାନା ସାଧିବାକୁ ପଡୁଥିଲା।
୬୪ ଦିନ ଚାଲିଥିବା କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଆଣ୍ଠେଇବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା। ଆମେରିକୀୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧବିରତିର ଆଡ଼ରେ ସେ ପରାଜୟର ଲଜ୍ଜାକୁ ଲୁଚାଇବାର ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା। ବାସ୍ତବରେ କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧରେ ପାକିସ୍ତାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୋର୍ଚାରେ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲା
